Kalp Damar Tıkanıklığı Olup Olmadığı Nasıl Anlaşılır?

Kalp damar tıkanıklığı, tıpta koroner arter hastalığı (KAH) olarak adlandırılır ve dünya genelinde ölüm nedenleri arasında ilk sıralarda yer alır. Bu durum, kalbi besleyen koroner arterlerin zamanla daralması veya tamamen tıkanması sonucu kalp kasının yeterli oksijen alamamasıyla ortaya çıkar.

Ancak hastalığın sinsi seyri nedeniyle erken tanı her zaman kolay değildir. Bu nedenle kalp damar tıkanıklığının nasıl anlaşılacağı, hangi belirtiler ve testlerle ortaya konabileceği, hem hastalar hem de hekimler için büyük önem taşır.

1. Kalp Damar Tıkanıklığı Nedir?

Koroner arterler, kalp kasına oksijen ve besin taşıyan damar sistemidir. Bu damarların iç yüzeyinde aterosklerotik plaklar adı verilen kolesterol, kalsiyum ve hücre artıkları birikir. Zamanla bu plaklar damarın elastikiyetini kaybetmesine, daralmasına ve sonuçta kan akışının azalmasına neden olur. Damarın tamamen tıkanması durumunda miyokard enfarktüsü (kalp krizi) meydana gelir.

Bu süreç genellikle yıllar içinde sessizce ilerler; dolayısıyla erken dönemde fark edilmezse ciddi sonuçlar doğurabilir.

2. Kalp Damar Tıkanıklığının Belirtileri

Kalp damar tıkanıklığının belirtileri kişiden kişiye değişmekle birlikte, çoğu zaman eforla ortaya çıkan göğüs ağrısı (anjina pektoris) ilk uyarıcı bulgudur. Ancak kadınlarda, yaşlılarda ve diyabet hastalarında atipik semptomlar da görülebilir.

En sık görülen belirtiler:

• Göğüs ağrısı: Göğsün ortasında baskı, sıkışma veya yanma tarzında ağrı. Çoğu zaman kola, boyuna, çeneye veya sırta yayılır.
• Nefes darlığı: Özellikle eforla birlikte gelişir.
• Yorgunluk: Özellikle kadınlarda belirgin olabilir, sessiz iskemi belirtisidir.
• Terleme, mide bulantısı, baş dönmesi: Özellikle akut durumlarda görülür.
• Çabuk yorulma, efor kapasitesinde azalma: Kronik daralmalarda erken bulgudur.

Bazı hastalarda ise “sessiz iskemi” denilen tablo oluşur. Bu durumda kişi hiçbir ağrı hissetmeden damar tıkanıklığı gelişir. Bu grup özellikle diyabetik hastalarda sık görülür.

3. Risk Faktörleri

Kalp damar tıkanıklığı açısından risk taşıyan bireyler, erken dönemde tarama ve önleme programlarına alınmalıdır.

Başlıca risk faktörleri:

• Sigara kullanımı
• Hipertansiyon
• Diyabet (şeker hastalığı)
• Yüksek LDL kolesterol ve düşük HDL kolesterol
• Obezite
• Ailesel kalp hastalığı öyküsü
• Hareketsiz yaşam tarzı
• Stres ve kötü beslenme alışkanlıkları

Bu faktörlerin varlığı, hastalığın erken tanı ve tarama stratejilerinde yönlendirici olur.

4. Tanı Yöntemleri

Kalp damar tıkanıklığı tanısında amaç, hem klinik şüpheyi desteklemek hem de damar darlığının ciddiyetini ve fonksiyonel etkisini belirlemektir.

a) Elektrokardiyografi (EKG)

EKG, kalp ritmini ve elektriksel aktiviteyi gösterir. Akut kalp krizlerinde ST elevasyonu, T dalga değişiklikleri veya Q dalgası saptanabilir. Ancak normal bir EKG, damar tıkanıklığı olmadığını garanti etmez.

b) Efor Testi (Treadmill Test)

Hasta koşu bandında yürütülürken EKG kaydı alınır. Efor sırasında ST segment değişiklikleri, kalp hızında anormal yanıt veya ağrı gelişimi, damar tıkanıklığını düşündürür. Ancak duyarlılığı sınırlıdır; özellikle kadınlarda yanlış pozitif sonuçlar görülebilir.

c) Ekokardiyografi (EKO)

Kalp kasının kasılma gücü, duvar hareket bozuklukları ve kapak fonksiyonları değerlendirilir. Efor veya dobutaminle yapılan stres ekokardiyografi, damar darlıklarının neden olduğu bölgesel kasılma kusurlarını gösterebilir.

d) Miyokard Perfüzyon Sintigrafisi (Talyum veya MIBI testi)

Kalp kasının kanlanması izotoplarla değerlendirilir. Eforla azalan perfüzyon alanı, tıkanıklığın bölgesini ve ciddiyetini gösterebilir.

e) Bilgisayarlı Tomografi Koroner Anjiyografi (BTKA)

Günümüzde non-invaziv en güçlü yöntemlerden biridir. Yüksek çözünürlüklü tomografi cihazlarıyla damar yapısı ve plak yükü detaylı incelenir. Damar darlığının yüzdesi ve plak tipi (kalsifik, yumuşak, karışık) belirlenebilir.

f) Koroner Anjiyografi (Altın Standart)

Tüm yöntemler içinde en net sonucu veren tanı aracıdır. Kasık veya el bileğinden girilerek kalp damarlarına kontrast madde verilir. Darlığın yeri, derecesi ve yaygınlığı doğrudan görülür. Gerektiğinde aynı seansta balon anjiyoplasti veya stent uygulanabilir.

5. Kan Testleri ile Dolaylı Bulgular

Kalp damar hastalığı şüphesinde bazı biyokimyasal testler de yol göstericidir:

• Troponin: Kalp kası hasarının en spesifik göstergesidir.
• CK-MB: Akut miyokard hasarında yükselir.
• LDL, HDL, Trigliserid: Damar sertliği riskini gösterir.
• CRP (C-reaktif protein) ve hs-CRP: Damar duvarındaki inflamasyonu yansıtır.

Bu testler, özellikle akut tabloların ayırıcı tanısında ve risk sınıflandırmasında yardımcıdır.

6. Erken Tanının Önemi

Koroner arter hastalığı genellikle ilk belirti olarak kalp kriziyle ortaya çıkabilir. Bu nedenle risk grubundaki bireylerin düzenli kontroller yaptırması hayati önem taşır.

Erken tanı konulduğunda:

• İlaç tedavisi (statin, aspirin, ACE inhibitörleri) ile hastalık ilerlemesi yavaşlatılabilir.
• Yaşam tarzı değişiklikleri (diyet, egzersiz, sigarayı bırakma) ile damar sağlığı korunur.
• Gerekli durumlarda erken stent veya cerrahi girişim yapılabilir.

7. Kalp Damar Sağlığını Korumak İçin Öneriler

• Sigara kesinlikle bırakılmalı.
• Tansiyon ve kan şekeri düzenli kontrol altında tutulmalı.
• Doymuş yağ ve rafine şekerden fakir, Akdeniz tipi diyet uygulanmalı.
• Haftada en az 150 dakika tempolu yürüyüş yapılmalı.
• Stres yönetimi ve düzenli uyku ihmal edilmemelidir.

Bu önlemler sadece hastalığın önlenmesinde değil, mevcut tıkanıklıkların ilerlemesinin durdurulmasında da etkilidir.

Sonuç

Kalp damar tıkanıklığı, erken evrede saptanmadığında ölümcül olabilen ancak erken tanı ve tedaviyle kontrol altına alınabilen bir hastalıktır. Göğüs ağrısı, nefes darlığı veya açıklanamayan yorgunluk gibi belirtiler asla göz ardı edilmemelidir. Modern tanı yöntemleri sayesinde bugün kalp damar tıkanıklığı, non-invaziv görüntüleme ve erken müdahale ile yönetilebilir hale gelmiştir.

Kısacası, kalp damar tıkanıklığını anlamanın yolu bedenin sinyallerini ciddiye almak ve düzenli kardiyolojik kontrolleri aksatmamaktır.

Kaynaklar

Libby P, Buring JE, Badimon L, et al. Atherosclerosis. Nat Rev Dis Primers. 2019;5(1):56. doi:10.1038/s41572-019-0106-z
Knuuti J, Wijns W, Saraste A, et al. 2019 ESC Guidelines for the diagnosis and management of chronic coronary syndromes. Eur Heart J. 2020;41(3):407–477. doi:10.1093/eurheartj/ehz425
Gulati M, Levy PD, Mukherjee D, et al. 2021 AHA/ACC Guideline for the Evaluation and Diagnosis of Chest Pain. Circulation. 2021;144(22):e368–e454. doi:10.1161/CIR.0000000000001029